İngiltere St. Andrews’dan şempanze uzmanı Catherine Hobaiter, 2013 yılında Uganda’daki Budongo Ormanı’nda sürdürdüğü gözlemler sırasında bir grup şempanzenin, yosun ve yapraklardan meydana gelen bir karışım geliştirerek bunu bir kovuk içindeki suyu emmek için kullandıklarına tanık olmuş. Geçen günler içinde bu davranış grup içindeki diğer şempanzeler arasında da hızla yayılmış. Geçmiş 20 yıl boyunca yapılan araştırmalarda kimsenin bu tip bir olaya şahit olmaması da olayı çok daha özel bir hale getirmiş. Primatolog Thibaud Gruber’a yaşadığı deneyimden bahseden Hobaiter, ilginç keşfini defalarca kez kameraya almayı da başarmış.

Gruber, şempanzelerin hayvanlar arasında en “kültürel” canlılar olduğunu söylüyor, “alet kullanabilme yetenekleri bilinmekle birlikte bu yeteneklerini sosyal anlamda aktarabilme kapasitesine sahip olmaları geçmiş yıllarda da oldukça ilgi çekmişti. Ancak bu tip bir davranış sadece esaret altındaki bireylerde gözlenmişti ve bunun doğal yaşamı tam olarak yansıtmadığı görüşü hakimdi. Söz konusu olan bu son gözlemler, geçtiğimiz 20 yılda hayvan kültürlerine yönelik yapılan araştırmalar içinde oldukça önemli bir kilometre taşı niteliğinde.”

PLOS Biology’de yayınlanan araştırma makalesi, yaprak ve yosunlardan meydana gelen “sünger” kullanımına ait yeni varyasyonların, şempanze popülasyonu içinde nasıl yaygınlaştığına dair Gruber ve arkadaşlarının gözlemlerini ortaya koyuyor. Bu tek kullanımlık aletler, genellikle yaprakların suyu alabilmek üzere kıvrılarak ağza götürülmesi şeklinde kullanılırken, elde edilen görüntüler bazı şempanzelerin aletleri tekrar tekrar kullandıklarını, bazılarının ise yapraklara yosun da karıştırdığını gösteriyor. Grup içindeki baskın bir erkek şempanzenin yaprak yerine yosun kullanarak adeta bir sünger ürettiği, grup içindeki diğer şempanzelerin de zamanla kullanılan eski süngerleri alarak tekrar kullandıkları kaydedilen görüntüler arasında.

Bir istatistiksel model de geliştiren araştırmacılar, bu davranışın bir şempanzeden diğerine sosyal olarak aktarılıp aktarılmadığını anlamak istemişler. Bulgular, yosunun yaprakla karıştırıldığı davranışın, şempanze popülasyonu içindeki sosyal öğrenme sonucu ortaya çıktığını ortaya koymuş. Buna karşın yaprakların tekrar kullanımının, bu tip bir sosyal öğrenmenin sonucunda ortaya çıkmadığı tespit edilmiş. Karşısındaki şempanzeyi bir davranış ortaya koyarken seyreden bir diğer bireyin aynı hareketi tam olarak aynı şekilde tekrar ettiği ve bunun da bireyler arasında oldukça hızlı bir şekilde yayıldığı görülmüş. Öyle ki yedi farklı bireyin ilk defa gördükleri bir alet kullanma davranışını, altı gün sonunda tıpatıp tekrarlamaya başladıkları tespit edilmiş.

Gruber bulgularının, şempanze ve insanın son ortak atasının sahip oldukları kültürel davranışları birbirlerinden öğrendikleri fikrini desteklediğini düşünüyor. Kültürel bilgideki oldukça küçük değişimlerin zaman içinde son derece büyük sıçramaların temelini meydana getirmiş olabileceğinin de altını çiziyor. Sadece yaprak kullanan şempanzelerin küçük bir değişiklikle daha fazla su emen yosunlarıı tercih etmeye başlamaları bunun güzel bir örneği.