Cep telefonunuzla uzayın en uç bölgelerinden gelen yüksek enerjili parçacıkları tespit edebileceğinizi biliyor muydunuz? Aynen öyle. Şimdi fizikçiler, CRAYFIS adındaki yeni bir uygulamayla egzotik uzay parçacıklarının kökeni inceliyor. Bu uygulama sayesinde küresel akıllı telefon ağı, dünyanın en büyük teleskopuna dönüşebilir.

Kozmik ışınlar, uzaydan dünyaya yağan ultra-yüksek enerjili parçacıklar. Kozmik ışınlar atmosfere çarpınca parçacıklar ayrışıyor, daha küçük parçacıklar, yani elektronlar, fotonlar ve muonlar halinde üzerimize saçılıyorlar. Kozmik ışınlar keşfedileli onlarca yıl geçmiş olmasına rağmen, bu ışınlara ender rastlanıyor. Üstüne üstlük kaynaklarını bilmiyoruz. Dahası çok nadiren dünyaya geldiklerinden, bu ışınların kökenini saptamak için çok geniş bir algılayıcı gerekli: Mesela, küresel bir cep telefonu ağı.

Konuyla ilgili basın bülteninde Kaliforniya Üniversitesi’nden Daniel Whiteson şöyle diyor: “Birkaç milisaniyeliğine olsa da kilometre karelerce bir alan bu parçacıklara boğuluyor. Ne ki kimse bu delicesine yüksek enerjili parçacıkların kaynağı hala gizemini koruyor. Aynı şekilde enerjilerini nereden aldıkları da. Ancak artık akıllı telefonların kameralarındaki teknoloji sayesinde bu ışınları yakalayabiliriz.

Kameralı telefonlardaki silikon tabanlı dijital algılayıcılar, temelde CERN’deki parçacık algılayıcılardan o kadar farklı değil. Cebimizce, çantamızda taşıdığımız algılayıcıların hepsi görünür ışığı tespit edebiliyor. Tespit ettikleri ışığı görebilmemiz için ekranımıza yansıtıyorlar. Anlaşılan o ki bu algılayıcılar, aynı zamanda kozmik ışın yağmurundaki parçacıklara karşı da duyarlılık gösteriyor.

Whiteson’ın ekibi radyum, kobalt, sezyum gibi radyoaktif izotoplarla gerçekleştirdiği testlerde akıllı telefon kameralarının gamma ışınlarını bile kolayca tespit edebildiğini gördü. Üstelik kameralar bu ışınların kaynağına yönelmeye ihtiyaç duymadan tespit edebiliyorlar. Ekibin bu çalışma üzerine makalesi geçen hafta arXiv’de sunuldu.

Dünyada daha önceden konumlandırılmış 1,5 milyar adet aktif akıllı telefon mevcut. Bu telefonların ışın algılamada tek tek verimleri düşük. Ancak Bir kilometre kare içerisinde 1000 aktif telefon bile, atmosfere çarpan tüm yüksek enerjili kozmik ışını tespit etmek için yeterli oluyor.

Adı Akıllı Telefonda Kozmik Işın anlamına gelen CRAYFIS uygulaması, cep telefonunuzdaki GPS donanımlı fotoğraf alıcısı ne zaman yüksek enerjili parçacıkları hissetse bunların düzeyini, nerede ve ne zaman tespit edildiklerini kaydediyor. Uygulama, gökleri tarayan SETI@home gibi, bir ekran koruyucu olarak çalışıyor. Normal telefon kullanımına engel olmasın, pili tüketmesin diye de verileri sadece Android veya İOS işletim sistemli cihazınız prize bağlı olduğu zamanlarda ve sadece birkaç dakika içerisinde kullanılmamışsa topluyor. Bu da uygulamayı yükledikten sonra aktif olarak uygulama ile uğraşmak zorunda değilsiniz demek. Veriler wi-fi yoluyla araştırmacılara yollanıyor. Şayet telefonunuz sayesinde elde edilen veri en nihayetinde bilimsel bir makalede kullanılırsa sizde çalışmanın yazarlarından sayılıyorsunuz. İsterseniz uygulama anonim bir şekilde, isminizi kaydetmeden de çalışabiliyor.

Kaynaklar:
http://www.iflscience.com/space/your-phone-already-cosmic-ray-detector
http://news.uci.edu/press-releases/smartphone-network-could-track-incoming-cosmic-rays-uci-led-research-finds/
http://gizmodo.com/how-to-turn-your-phone-into-part-of-the-worlds-largest-1646119791
http://arstechnica.com/science/2014/10/cosmic-ray-particle-shower-theres-an-app-for-that/
http://crayfis.ps.uci.edu/about.html
http://arxiv.org/abs/1410.2895