İnsanlığın uzay araştırmaları 40’lı yılların ikinci yarısından beri sürüyor. Uzaya pek çok hayvan ve canlı gönderildi, ama çoğu öldü.

GÖRSEL: Baker

Sincap maymunu Baker’la yol arkadaşı makak maymunu Able, Jüpiter uzay roketiyle 1959’da yaptıkları uzay yolculundan sağ salim dönmüştü. Ancak uzay yolculuğu yapan pek çok hayvan onlar kadar şanslı olamadı. Okuyanların anımsayacağı üzere, seks araştırmasının parçası olarak uyduyla yörüngeye gönderilen geko kertenkelelerinin başına geleni, Seks Kertenkeleleri Ölü Bulundu başlıklı haberimizle, geçtiğimiz günlerde Bilim Ofisi’nden duyurmuştuk. Elbette geko kertenkeleleri uzay araştırmalarında ölen ilk hayvanlar değil.

Uzay uçuşlarına dayanıklılık, uzayda radyasyon ve ağırlıksız ortam etkileri ya da gekoların örneğindeki gibi pek çok uzay araştırmasının denekleri oldular. Aslında, insanlığa çalışmış bu hayvanlara ve canlılara çok şey borçluyuz. Onlar için yapabileceğimiz tek şey varlıklarını anımsamak…

Uzaya’a ilk yolculuk 1947’de yapıldı. Gerçekte bir başarıydı: V-2 roketinin içinde taşınan meyve sinekleri canlı döndü. O zamandan beri, sağkalım oranı inişli çıkışlı bir grafik izledi. Bir tahmine göre, uzaya gönderilen hayvanların yaklaşık üçte biri yaşamayı başaramadı. Bu sonuç bir sürpriz değil. Bu sayede, uzay uçuşlarının insan için öldürücü olduğu kanıtlandı. Öte yandan hayvan ölümlerinin tek nedeni uzayın kendisi değildi!

İşte, uzay araçları ve kaybedilen canlılar:
V-2 Roketleri (1949-50): Uzaya gönderilen ikinci maymun Albert II’yi taşıyan uzay roketi 14 haziran 1949’da fırlatıldı. Roket, başarıyla dünyaya döndü, ama maymun, roketin yere çarpması sırasında oluşan etkiyle öldü. 12 Aralık 1949 uzaya gönderilen Albert IV’le bir yıl sonra uzaya gönderilen farenin de kaderi değişmedi. İkisi de öldü.

Sovyet R-1 Serileri (1951-2): Sovyetler Birliği, 1951-52 yıllarında, R-1 serisi roketlerle uzaya toplam 9 köpek gönderdi. Köpekler bazen ikişer gönderiliyordu; bazıları da birkaç kez gönderildi. Dezik ve Lisa adlı köpekler, Eylül 1981’de öldü. Sonraki başarısız bir fırlatmada ikisi daha öldü.

Sputnik 2 (1957): Laika, büyük olasılıkla şimdiye kadar uzaya gitmiş en ünlü köpek. Gerçek adı Kudryavka olan köpek yalnızca takma adıyla ünlenmedi elbette, onu ünlü yapan Sovyetler’in onu yaşatmak için hiçbir planının olmayışıydı. Köpeğin dünyaya dönüşüne ilişkin hiçbir stratejik çözüm düşünülmemişti, ve Laika uzayda birkaç saat geçirdikten sonra öldü; sonuçta, birkaç ay sonra dış atmosferde uzay aracıyla birlikte yandı.

Thor-Able Roketleri (1958-9): Bu roketlerin ilki olan Reentry 1, roket fırlatıldıktan sonra kaybolan bir fare taşıyordu. Reentry 2’nin taşıdığı Laska adlı fare, ağırlıksızlık ortamında 45 dakika yaşadı ama farenin yaşadığı roketin burun hunisi kurtarılamadı. Üçüncü fare Wilkie de denizde kayboldu.

Jupiter Roketleri (1958-9): Sincap maymun Gordo, yaşadığı uzay aracının yüzdürme düzeneği bozulunca Aralık 1958’de öldü. Eylül 1959’da başarıyla fırlatılan roket bozulunca içindeki 14 fare de öldü.

Discoverer 3 Casus Uydu (Haziran 1959): Dört siyah farenin oluşturduğu ilk mürettebat, fırlatma platformundan hiç çıkamadı; öldükleri anlaşıldığında, fırlatma iptal edildi. Farelerin kafesi özel bir maddeyle spreylenmişti. Bu maddeyi lezzetli bulan fareler ölü bulunmuştu. Yedek fare mürettebatı da roketin yanması sırasında öldü.

Korabl Sputnik (1960): Bu Sovyet roketleri insanlı-Vostok uzay araçlarının öncüleriydi. İlk Korabl Sputnik, fırlatma sırasında patladı; Bars ve Lisichka adlı iki köpek öldü. Korabl Sputnik 3’ün atmosfere giriş kapsülü tamamen yanınca, iki köpek daha, Pchelka ve Muska da fareler ve böceklerle birlikte öldü.

Atlas E Roketi (Kasım 1961): Roket, fırlatıldıktan 35 saniye sonra havaya uçtu. Yaklaşık 1 kg ağırlığındaki sincap maymun Goliath’ı da öldürdü.

Biosatellite Serileri (1966-9): Biosatellite I’in yükü böcekleri ve fare yumurtalarını içeren bir biyolojik deneyler setiydi, ama yavaşlatma roketi bozulunca, kurtarılamadı. Biosatellite III Bonnie adlı bir domuz kuyruklu erkek maymunu taşıdı. Bilimciler üzerinde çalışırken, 30 gün boyunca uçması gerekiyordu. Ancak görev 9 gün içinde durduruldu ve Bonnie dünyaya döndü. Ama su kaybı yüzünden kalp krizi geçirdi ve ancak 8 saat yaşayabildi.

Sovyet Zond 6 Sondası (Kasım 1968): Sinekler, bakteriler ve kaplumbağalardan oluşan yüküyle sonda ayın çevresinde başarıyla uçtu, ama kaybolan bir conta kabin basıncını düşürünce bu biyolojik türlerin hepsi öldü.

Sovyet Bion Yaşambilim Uyduları (1987-92): Eylül 1987’de, Bion 8’in taşıdığı 2 maymun hayatta kaldı ama balıklar öldü. Aracın iniş rotası yaklaşık 3000 km sapınca, dondurucu havanın balıklar için ölümcül olduğunu kanıtladı. Bion 9’un uçuşu sırasındaki sıcaklık sorunları karıncaların ve solucanların ölümüne yol açtı. Bion 10’daki 15 iribaştan 7’si öldü.

Columbia Uzay Mekiği (2003): Mekik, 1 Şubat 2003’te, inişine 16 dakika kala üçe parçalandı. Kaza yüzünden 7 astronot trajik bir şekilde öldü. Mekikte genlerin uzayda nasıl değiştiğinin izlenmesi amacıyla ipekböcekleri, örümcekler, arılar, karıncalar ve daha pek çok canlı türü bulunuyordu. Sağ kalmayı başaran tek canlı mikroskopik Caenorhabditis elegans yuvarlak solucandı.

Fobos-Grunt Misyonu (Kasım 2011): Bu Rus uzay aracının çok zor koşullarda bile yaşayabilen tardigradları (8 bacaklı, mikroskopik bir canlı türü) Mars’a götürmesi bekleniyordu, ama Dünya’nın yörüngesinde arızalandı. Bu canlıların uçuş sırasında yaşayıp yaşamadıklarıysa tek bir açıklama bile yapılmadığından bilinmiyor.