Araştırmacılar, hücrelerin yaş hızını denetleyen; yaşlanma ve kanserde çok önemli rol oynayabilecek bir moleküler “anahtar” buldu.
GÖRSEL: Hücrelerin zaman sayacı olan telomer.
Vücudumuzdaki hücreler akciğerleri, cildi, karaciğeri ve öteki organları yenilemek üzere durmaksızın bölünür. Ancak, çoğu insan hücresi sonsuza dek bölünemez; yaşlandıkça bu durum, organlarımızın ve dokularımızın yıpranmasına yol açar.
Ayakkabı bağının ucundaki küçük plastik parçaları andırır şekilde, kromozomların ucunda bulunan minik DNA kapsülleri olan telomerler hücrelerimizin zaman sayacı olarak çalışır. Hücrenin bölündüğü her zamanda, telomerler kısalır, daha kısalır ve günün birinde öyle kısacık kalır ki, bundan sonra hücre bölünemez.
Oysa bilimciler, telomerleri yıpranmadan durdurmanın bir yolu olduğunu biliyor: Bazı hücreler telomerler’i yeniden yapılandıran ve hücrenin sürekli bölünmesini sağlayan telomeraz denen bir enzim üretebilirler.
İşte ABD’deki Salk Biyolojik Çalışmalar Enstitüsünden araştırmacılar Vicki Lundblad ve öğrencisi Timothy Tucey’in bütün uğraşısı, telomeraz’ın neden bazı hücrelerde çalışırken diğerlerinde çalışmadığını anlamaya yoğunlaştı. İki araştırmacı, telomeraz’ın bir aç/kapa anahtarına sahip olduğunu keşfetti: telomeraz bir hücrede bulunabilir, ama anahtar kapalıysa yaşlanmayı yavaşlatmaz.
Levür (maya) üzerinde çalışan bilimciler, hücre büyüyüp bölünürken, telomeraz’ın her bir bileşenini izlemeye olanak veren yeni bir yöntemi kullandı. Bölündüğü her zaman hücrenin genomu da tümüyle kopyalanmak zorunda. Bilimciler, hücre kendini kopyalarken, telomeraz’ın, bir kez kopyalama tamamlandıktan sonra bir moleküler altbirim eklemek üzere en kısa sürede birleştiğini; sonra hızla ayrıldığını ve kapalı durumuna geçtiğini keşfetti.
Buluş oldukça sıra dışı. Çünkü şimdi, bilimciler bu “kapa” anahtarını nasıl işleteceklerini çözebilirse; yaşlanma işleyişini yavaşlatmada; yaşla ilişkili hastalıkların tedavisinde; hatta kontrolsüzce bölünmede telomeraz’a gereksinim duyan kanser hücrelerinin iç yüzünü anlamada; insanları daha uzun süre sağlıklı tutmada önemli ilerlemeler sağlanabilir.
Genes and Development dergisinde yayınlanan çalışma, bir basın açıklamasıyla duyuruldu.
Son bir not: Tek hücreli levür’deki bu deneylerin insan hücreleriyle ilgili bir şey söylediğine inanmakta zorlanabilirsiniz. Ama bilmelisiniz ki, telomeraz üzerine önceki araştırmalar da levür hücreleriyle yapıldı ve insana ilişkin sonraki keşiflerin temelini oluşturdu.